İslâm folklorunda Hz. Hızır ile Hz. İlyas hakkında çok zengin inanç ve efsaneler literatürü ve bu ikisinin yılda bir defa görüştüğü inancı mevcut olsa da günü netleşmiş değildir; hatta Türk dünyasının her tarafında 6 Mayıs kutlama günü olarak bilinmez. Fakat muhakkak olan şudur ki, İslâm dünyasının önemli bir kısmında ve bu arada Türkler arasında her zaman hıdIrellez adı altında olmasa da Hz. Hızır ile Hz. İlyas’ın birleştiği günün hâtırası çok eskiden beri değişik günlerde ve biçimlerde kutlanmaktadır.
HIDIRELLEZ İSLAM’DA VAR MI?
XVI. yüzyılda İstanbul’a yerleşen Yesevi tarikatına mensup Türkistanlı müellif Hazînî, bu tarikatla ilgili çok önemli bir kaynak olan Cevâhirü’l-ebrâr min emvâci’l-bihâr adlı eserinde (s. 196), başta Buhara ve Semerkant olmak üzere bütün Mâverâünnehir’de Hızır-İlyâs adına şenlikler yapıldığını kaydeder. Ayrıca Türkiye’deki Alevîler ve İran’daki Kızılbaş Karakoyunlu Türkmenleri (Çihiltenler) arasında şubat ayı ortalarına doğru “Hızır nebî bayramı” adıyla hıdrellezden ayrı ve oruçla geçirilen bir bayramın kutlandığı bilinir. Nevruz’dan altı hafta öncesine rastlayan bu bayram, eski on iki hayvanlı Türk takvimindeki yılbaşına tekabül etmekteydi (Mélikoff, VI [1975], s. 60-61).
Sadece Anadolu, Balkanlar, Kırım, Irak ve Suriye Türkleri’ne mahsus bir halk şenliği olan Hıdrellezin bu bölgelerde özellikle 6 Mayıs tarihinde kutlanması iklim ve tabiat şartlarıyla bağlıdır. Bu tarih, sözü edilen bölgelerde ilkbahardan yaz mevsimine geçişi belirlemekte olup hicrî takvim sistemiyle hiçbir ilgisi yoktur.
2023 HIDIRELLEZ NE ZAMAN?
Hıdırellez bayramı her yıl 5-6 Mayıs tarihlerine denk gelip geleneksel bir kutlama olarak kabul ediliyor. Bu yıl ise Hıdırellez Cuma akşam saatlerinde başlayacak ve 6 Mayıs Cumartesi akşam saatlerine değin sürecek.
HIDIRELLEZ RİTÜELLERİ NEDİR?
Büyük şehirlerde daha az rastlanmak üzere, kasaba ve köylerde hıdrellez için önceden hazırlıklar yapıldığı görülür. Bu hazırlıklar, evin temizliği, üst-baş temizliği, yiyecek-içeceklerle ilgili hazırlıklardır. Hıdrellez gününden önce evler baştan aşağı temizlenir. Çünkü temiz olmayan evlere Hızır’ın uğramayacağı düşünülür. Hıdrellez günü giyilmek üzere yeni elbise ve ayakkabılar alınır.
Hıdırellez akşamı asılan paralar ve dilekler 6 Mayıs sabahı erkenden geri toplanır. Para cüzdana konulur ve yıl boyunca o para harcanmaz. Hıdırellez parası kişiye o yıl boyunca darlık ve parasızlık yüzü göstermez.
HIDIRELLEZ DİLEKLERİ
Bursa ve birçok kentte, bolluk getireceği inancıyla kapı önleri Hıdırellez sabahı evin yönüne doğru süpürülüyor. Üzerine çeşitli dilekler, niyetler yazılan kağıtlar açık olarak ve yavaşça bir akarsuya bırakılıyor. Kağıtlar, yazıları üste gelecek şekilde suya düşerse dileklerin kabul olacağına inanılıyor.
Balıkesir ve Çanakkale'de bazı yörelerde Hıdırellez günü, güneş doğmadan su kenarlarına gidiliyor ve bu suyla kadınlar, ellerini, yüzlerini yıkıyor.
Çanakkale'de Hıdırellez öncesi akşam gül ağacının dibine fasulye gömülüyor ve bu sabaha kadar yeşerirse tutulan dileğin gerçekleşeceğine inanılıyor.