Haber7-Fuat Öner
Türkiye'nin başlattığı 'Milli Enerji ve Maden Politikası' ile birlikte, ülkedeki potansiyel maden kaynakları ortaya çıkarılmak üzere büyük bir çaba harcıyor. Bu seferberlik sayesinde Türkiye, maden çeşitliliği açısından dünya genelinde 8. sıraya yükseldi.1935-2002 yılları arasında gerçekleştirilen 3,7 milyon metrelik sondajlı maden arama çalışmaları, 2003-2022 yılları arasında 8,3 milyon metreye kadar yükseldi ve her geçen gün artıyor.FRANSIZLAR ‘YOK’ DEDİ TÜRKİYE BULDU ŞİMDİ DÜNYA PEŞİNDE‘Her arayan bulamaz ama bulanlar daima arayanlardır’ sözüyle yola çıkan Türkiye, keşfettiği saklı hazinelerden birine daha Eskişehir’de ulaştı.
Aslında Eskişehir'deki NTE arama çalışmaları aslında 1950'lere kadar uzanmakta. O dönemde bölgeye gelen Fransız araştırmacılar, nadir toprak elementi rezervlerini keşfettikten sonra Türkiye'ye bir teklifte bulunmuş: "Türkiye'nin havayolunu, karayolunu biz yapalım, karşılığında madeni bize verin." Ancak Fransızlar, Ankara’dan bu teklife olumsuz yanıt alınca "Burada maden yok" raporu hazırlayarak bölgeden ayrılmışlardı. Bölge halkının verdiği bilgilere göre, daha sonra ABD'li araştırmacılar da bu bölgeye sık sık ziyaretlerde bulunmuş. Türkiye bir ara 1980’li yıllarda bölgede kısa bir çalışma yapsa da bir sonuç çıkmadı.
Tarihler 2022 yılını gösterdiğinde ise Türkiye, Fransızların ‘Burada bir şey yok’ dediği Eskişehir'in Beylikova ilçesinde dünyanın en büyük ikinci Nadir Toprak Elementi (NTE) rezervi keşfedildi. 17 farklı elementin tespit edildiği keşfin büyüklüğü ise 694 milyon ton.PİLOT TESİS ÇALIŞMAYA BAŞLADI18 Nisan 2023’te ise Cumhurbaşkanı Erdoğan katıldığı törenle bu keşfedilen rezervi işleyecek pilot üretim tesisi açıldı. Tesis ilk etapta yıllık 1200 ton üretim yapacak.
Daha sonra bölgede büyük bir endüstriyel tesis yatırımıyla yıllık 570 bin ton cevher işlenmesi planlanıyor. Bu işlenen cevherden 10 bin ton nadir toprak oksidi, 72 bin ton barit, 70 bin ton florit, 250 ton toryum üretilecek.
NTE NEDEN BU KADAR ÖNEMLİ?
Nadir Toprak Elementleri, genelde toprak altında genellikle 'küçük rezervler' halinde bulunuyorlar. Nadir Toprak Elementlerini 'nadir' yapan şey aslında, rezervlerin azlığı değil… Dünya genelinde küçük alanlarda olduğu için bu elementleri işlemenin maliyetinin yüksek olması.
TEKNOLOJİ İÇİN OLMAZSA OLMAZNadir Toprak Elementleri (NTE) fiber optikten uydu haberleşmesine, akıllı füzelerden yakıt hücrelerine, tıbbi görüntülemeden enerji depolama sistemleri ve elektrikli otomobillere kadar 20'den fazla alanda kullanılıyor.
Öyle ki dünyanın en değerli şirketlerinden biri olan Apple, iPhone kameraları için, Lockheed Martin ise her bir F-35 için 417 kilo NTE'ye ihtiyacı var. Hatta Elon Musk'ın elektrikli otomobil Tesla'ları üretebilmesi içinde NTE'lere bolca ihtiyacı var.
Nadir Toprak Elementleri (NTE) üretimde dünyada ilk sırada Çin geliyor. Çin, Bayan Obo sahasında 800 milyon tonluk bir rezerve sahip. Çin, tek başına dünya genelindeki toplam NTE satışının ise yüzde 95’ini yapıyor.
NTE adıyla da bilinen Nadir Toprak Elementleri özellikle gelişen teknoloji ile beraber yüksek teknoloji ürünler üreten şirketler ve ülkelerin için en kritik maddelerden biri. Hal böyleyken bu teknolojiyi üretmek isteyen ülke ve şirketler Çin’e bağımlı hale geliyor.
ABD’NİN EN ZOR SINAVIBu bağımlılık ise en çok ABD’yi endişelendiriyor. 2018 yılında, dünyanın en büyük iki ekonomisi olan Amerika Birleşik Devletleri ve Çin arasında başlayan ticaret savaşında en stratejik konu başlıklarından biri nadir toprak elementleri (NTE) oldu. NTE'lerin kullanım alanları ve ABD'nin bu konudaki Çin'e olan ciddi bağımlılığı göz önüne alındığında, ticaret savaşlarında NTE ihracatı ABD'nin zayıf noktası haline geldi. Çin ise elindeki en büyük kozu kullanarak ABD'yi zor durumda bırakmak için NTE ihracatını kısıtladı. Bu NTE ihracındaki kısıtlamanın etkisi ise ister istemez tüm dünyada hissedildi.
AVRUPA KENDİNE YENİ YOL ARIYORÖte yandan Avrupa da NTE iler için çözüm yılları arayışında 2030 yılına kadar Nadir Toprak Elementleri’ne olan talebi 5 kat artacak olan Avrupa ise, petrol ve Doğal gazda Rusya'ya olan bağımlılığın bir benzerini Nadir Toprak Elementleri’nde Çin'e karşı yaşamamak için "Avrupa Kritik Hammaddeler Yasası" üzerinde çalışıyor.
ÇİN’DEN YENİ KISITLAMA SİNYALİ
Çin ise ABD'nin çip ihracatına kısıtlama getirmesine karşılık, nadir toprak elementleri ihracatını durduracağı iddia edildi.
Eğer Çin bu adımı atarsa ABD’nin global pazarda hakim olduğu birçok teknolojik ürünün üretimi derinden etkilenecek.
TÜRKİYE ÇİN’İN EN BÜYÜK ALTERNATİFİ OLACAKNTE’ye olan bu bağımlılık Çin’i herkes için bugüne kadar neredeyse ‘vazgeçilmez’ kılıyordu.
Bir anektod olarak; rezervin keşfi sonrası ise Çin’in de Türkiye’ye teklifle gelen ülkeler arasında olduğu biliniyor. Elindeki bu kozu korumak isteyen Çin, Türkiye'ye madeni ham madde olarak ithal etme kendi işleyerek satmak istese de bu teklifi kabul görmedi. Ret cevabı sonrası Çin'den gelen yeni teklif ise 'Otaklık kurup NTE işleyecek tesis teknolojisini Türkiye getirebiliriz' oldu.
TÜRKİYE'NİN YENİ STRATEJİK GÜCÜ OLACAKNTE üretimi Türkiye’ye sadece ekonomik değil aynı zamanda büyük bir stratejik önem kazandıracak. Uzmanlara göre, Eskişehir’de kurulan üretime başlayan tesis ile beraber, yüksek teknoloji üretmek isteyen ülkeler Çin’den sonra dünyanın en büyük ikinci NTE rezervine sahip Türkiye’nin kapısını bir bir çalmak zorunda kalacak.
TONU 200 BİN DOLARA KADAR ÇIKIYOR, TOGG'DA KULLANILACAKNTE'ler ayrıştırılmadan önce elde edilen gelirleri düşük ancak ayrıştırıldığında ve saflaştırıldığında ton değeri 200 bin dolara kadar çıkabiliyor. Konuyla ilgili bilgi veren Bakan Dönmez, "Savunma sanayisinde füze rampalarında, MR cihazlarında, otomotiv sektöründe, dijital kameralarda, cep telefonlarında ve gece görüş kameralarında yine NTE kullanılıyor. Hatta yerli otomobilimizde de NTE kullanılacak. Biz Türkiye olarak artık uç ürün üretiyoruz. Artık tonda 200 bin dolara kadar gelir elde edeceğiz" diye konuştu.