MİT'ten rapor! ABD-Çin rekabeti sertleşirken Türkiye nasıl hareket edecek?

Milli İstihbarat Akademisi, küresel siyasette Çin’in yükselen rolünü anlamak ve gelecekteki olası senaryoları değerlendirmek amacıyla “Çin’in Küresel Stratejisi” başlıklı bir rapor yayımladı. Raporda, Çin’in tarihsel bir özne olarak geçmişten günümüze uzanan dönüşümü ve bu dönüşümün başta ABD ile ilişkiler olmak üzere uluslararası sisteme, bölgesel sorunlara ve Türkiye-Çin ilişkilerine dair etkileri ele alınıyor.

RAPORUN TAMAMINA ULAŞMAK İÇİN TIKLAYINIZ

Akademi’nin hazırladığı raporda, ABD-Çin rekabetinin tek bir belirleyicisi olmadığı vurgulanmakta ve iki ülke arasındaki ilişkilerin, tarihsel süreç içinde inişli çıkışlı bir seyir izlediği hatırlatılmaktadır. Rapora göre Çin, 2008 dünya krizi ile birlikte ilk defa Amerika ve Avrupa piyasalarındaki belirsizlikten doğrudan etkilenebileceğini fark etmiş ve kurumsal inşa çalışmalarını başlatmıştır. Bu süreçte Çin, "Kuşak ve Yol Girişimi" ve "Made in China 2025" stratejisi gibi girişimleri ilan etmiş ayrıca Huawei ve Alibaba gibi şirketler yoluyla sadece enerji ve bankacılık sektörlerinde değil; teknolojik üretim, finans ve e-ticaret gibi alanlarda da ön plana çıkmaya başlamıştır.

ABD, ÇİN’E KARŞI DAHA ŞÜPHECİ OLMAYA BAŞLADI

Çin’in son yirmi yılda gösterdiği performans ABD’nin Çin’e daha tehdit merkezli ve şüpheci olarak yaklaşmasına sebep olmuştur. Nitekim Akademi raporunda, 2017 yılında Trump hükümeti tarafından yayımlanan ABD Ulusal Güvenlik Strateji Belgesi’nde Çin’in, ilk defa ABD liderliğindeki uluslararası düzene küresel meydan okuyucu olarak tanımlandığı hatırlatılmaktadır. Çin’e 2024 yılında ulusal savunma harcamaları için yüzde 7,2’lik bir artışla 236 milyar dolar bütçe ayrılmıştır. Bu, her ne kadar 842 milyar dolarlık ABD bütçesinden çok düşük görünse de Çin’in süreç içinde daha rekabetçi bir askerî güce sahip olabileceği yönünde fikir vermektedir.

ÇİN’İN KÜRESEL OYUNDAKİ ŞİFRESİ: BAĞLANTISALLIK

Rapora göre bağlantısallık kavramı, uluslararası ilişkiler konusunda çağdaş Çin düşüncesinde önemli bir rol oynamaktadır. 1978’de "reform ve dışa açılım" duyurusundan bu yana, Pekin’in dış politikasının ve dış ekonomik stratejisinin odak noktası, birbirine bağlılık oluşturmak olmuştur. 2001 yılında DTÖ üyeliği ile birlikte Çin, küresel rekabetin içerisine yeni bir aktör olarak katılmıştır. Çin bu süreçte küresel ticaretini en büyük ticari ortakları ABD ve AB arasında bir denge politikası izleyerek garanti altına almıştır. Çin, büyüme ivmesini kaybetmemek için gerek kaynak gerekse de pazar güvenliği açısından daha fazla bağlantısallık kurma ihtiyacı duymuştur.

ÇİN’İN TEHDİTLERİ SINIR ÖTESİNDE KARŞILAMA STRATEJİSİ

1964 yılında nükleer silaha sahip olan Çin, Soğuk Savaş’ın gerilimini "düşmanı derinlere çekme stratejisi" ile aşmaya çalışıyordu. Ancak günümüzde algıladığı tehditleri sınırlarının ötesinde karşılama stratejisine sahip bir Çin bulunmaktadır. 2019 yılında yayınlanan Çin Ulusal Savunma Strateji Belgesi’ne göre Çin’in savunma ve güvenlik öncelikleri arasında saldırganlığı caydırmak ve saldırganlığa karşı direnmek, ulusal siyasi güvenliği, halkın güvenliğini ve toplumsal istikrarı korumak, "Tayvan’ın bağımsızlığına" karşı çıkmak ve onu kontrol altına almak, "Tibet’in bağımsızlığı" ve "Doğu Türkistan"ın kurulması gibi ayrılıkçı hareketlerin savunucularına karşı baskı yapmak, ulusal egemenliği, birliği, toprak bütünlüğünü ve güvenliği korumak, Çin’in deniz haklarını ve çıkarlarını korumak, Çin’in; uzay, elektromanyetik uzay ve siber uzaydaki güvenlik çıkarlarını korumak, Çin’in denizaşırı çıkarlarını korumak ve ülkenin sürdürülebilir kalkınmasını desteklemek gibi ilkeler öne çıkmaktadır.

ANTİ-AMERİKANCILIĞA DAYANAN İTTİFAK VE KÜRESEL GÜNEY LİDERLİĞİ İDDİASI

Rapordaki analizlere göre, ABD-Çin arasındaki ideoloji ve hegemonya rekabetinin aşırı bir şekilde sertleşmesi, ortaya beklenmeyen ve "anti-Amerikancılığa" dayalı bir ittifak çıkarabilir. Nitekim Rusya ve Çin, ikili ilişkilerine ideolojik ortak bir taban aramış ve sonunda Soğuk Savaş döneminde olduğu gibi ABD karşıtlığı üzerinden ilişkilerini tazelemiştir. Ancak bu kez ilişkilerin baskın karakteri Sovyetlerin Stalin’i değil, Çin’in Şi Cinping’i olarak öne çıkmaktadır. Rusya-Çin ilişkileri, Çin için daha fazla jeopolitik anlamlar taşırken Rusya için jeoekonomik kazanımlar öncelikli konumdadır. Rusya, kendi ekonomisinin tamamen Çin’e bağımlı olmasından kaygı duymaktadır.

Rapora göre siyasi sistemi, ekonomik yapısı, sosyal ve kültürel ögeleri ile Çin yeni bir hegemonya kurma peşinde ise Küresel Güney bu hegemonya mücadelesinin bir oyun alanı hâline gelebilir. Çin’in tarihsel olarak yayılmacı bir devlet olmaması Küresel Güney nezdinde konumunu güçlendirmektedir. Son dönemde insanlık için ortak değerler vurgusu da bu stratejiyi desteklemektedir.

TÜRKİYE’NİN DENGELİ YOLU

Akademinin raporuna göre Türkiye ve Çin, birbirinden farklı coğrafyalarda ve farklı sebeplerle de olsa benzer bir dinamizm ve aktif dış politika uygulamaktadır. Bu durum daha sonraki süreçte iki ülkenin birbirini daha iyi anlayabileceği bir çerçeve oluşmasının zeminini hazırlamaktadır. Çin’in Türkiye ile ilişkisini belirleyen temel ilke, iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerdir. Ekonomik ilişkilerin diğer siyasi, askeri ve güvenlik konularına nazaran daha fazla öncelendiği bir ilişki biçiminde kurallar, kurumlar ve anlaşmalardan daha çok ilişkiler ve pratik fayda esas alınmaktadır. ABD-Çin rekabetinde kısa vadede Çin’in dengeyi bulma ihtimali oldukça zayıf olsa da ani bir değişime karşı Türkiye’nin Çin ile ilişkilerini belirli bir denge içinde sürdürmesi gerekmektedir.  Dünyanın en büyük ikinci ekonomisi olan ve ABD ile hemen her alanda açık bir rekabete giren Çin’e içeriden bakarak Türkiye’nin ulusal çıkar ve önceliklerini de hesaba katan bir yaklaşım geliştirilmelidir.